Single Project

DRINA

DRINA
ENW LLONG: DRINA
LLEOLIAD: -5.30, 51.67

Cadarnhawyd gan arolygon diweddarach mai’r DRINA ydy’r llongddrylliad hwn.

Teithlong ager ag arfau amddiffynnol oedd y DRINA. Roedd hi’n teithio o Buenos Aires i Lerpwl pan drawodd ffrwydryn ar Ddydd Gŵyl Dewi 1917, ddwy filltir o Ynys Sgogwm, nid nepell o Aberdaugleddau. Roedd y DRINA wedi cael ei hawlio fel llong ysbyty a hi oedd y llong fasnach gyntaf i’w meddiannu at y pwrpas hwnnw yn y Rhyfel Byd Cyntaf, ond adeg ei suddo roedd hi’n cludo cargo. Collodd pymtheg o bobl eu bywydau pan suddodd.

Teithlong ager Brydeinig oedd HMHS (Llong Ysbyty Ei Fawrhydi) DRINA. Cafodd ei hadeiladu gan Harland & Wolff, Ltd., Belfast, ym 1913 ac adeg ei cholli roedd hi’n eiddo i’r Royal Mail Steam Packet Company, Belfast. Roedd hi wedi cael ei hawlio gan y Morlys i’w defnyddio fel llong ysbyty yn gynharach yn y rhyfel. Ond yn gynnar ym 1916 penderfynwyd y byddai’n fwy defnyddiol fel llong gargo, a phan gafodd ei suddo roedd hi’n cludo cargo o goed, carbon a chig a 300 tunnell o goffi, yn ogystal â 189 o deithwyr. Roedd ganddi wn 6 modfedd ar ei starn hefyd.

Ar 1 Fawrth 1917, roedd y DRINA ar daith o Buenos Aires i Lerpwl ac yn dilyn arfordir Cymru yn y nos pan gafodd ei suddo gan ffrwydryn wedi’i osod gan y llong danfor Almaenig, yr UC 65, ddwy filltir i’r gorllewin o Ynys Sgogwm oddi ar Aberdaugleddau. Cafodd 319 o deithwyr a chriw eu hachub gan i’r llong aros ar yr wyneb am hanner awr, gan roi amser i lansio a llenwi’r badau achub. Sut bynnag, collodd dau o’r teithwyr ac 13 o’r criw eu bywydau pan suddodd y llong.

Un o’r 13 o longwyr a gollodd eu bywydau pan suddwyd y DRINA oedd Frederico Saldanha Jones o Gasnewydd a oedd yn 22 oed ac yn 4ydd peiriannydd ar y llong. Cafodd ei eni yn Rio de Janeiro, Brasil, ym 1896, yn fab i Cathleen Lloyd a David Morris Jones, ond roedd yn byw ym Merthyr Tudful ac aeth i’r ysgol yno.

Y DRINA ar Afon Mersi cyn cael ei throi’n llong ysbyty. Hawlfraint anhysbys.

Roedd y ffrwydryn môr a suddodd y DRINA wedi cael ei osod gan yr UC 65 dan reolaeth y KapLt Otto Steinbrinck dair wythnos yn gynharach. Mae dyddiadur rhyfel Steinbrinck a map wedi’i dynnu â llaw wedi ein helpu i ateb rhai o’r cwestiynau yn ymwneud â suddo’r DRINA. Yn y ffynonellau hanesyddol adroddir iddi gael ei suddo ar 1 Mawrth 1917 ger Sgogwm gan dorpido wedi’i danio gan yr UC 65. Ond y diwrnod hwnnw roedd yr UC 65 ar batrôl yn y Sianel lle ymosododd ar nifer o longau pysgota a’u dinistrio. Serch hynny, os edrychir ar y mapiau a dynnwyd gan y KapLt Steinbrinck, daw’n amlwg mai’r UC 65 a oedd yn gyfrifol am suddo’r DRINA hefyd gan i griw y llong danfor osod tri llinyn o ffrwydron môr dair wythnos yn gynt yn ystod cyrch beiddgar ar Aberdaugleddau.

Yr HMHS DRINA yn ystod ei gwasanaeth fel llong ysbyty. Hawlfraint anhysbys.

Penderfynwyd defnyddio’r DRINA at ddefnydd masnachol eto gan fod prinder llongau â chyfleusterau oeri. Gallai’r DRINA gludo cargo mawr o gig oer neu gig rhew yn ei howldiau inswleiddiedig – cymaint â 75,000 o chwarthorion o gig eidion. Roedd ganddi hefyd adrannau oer ar gyfer cadw cynnyrch llaeth a ffrwythau’n ffres. Yn ogystal, roedd celiau sadio ganddi i sicrhau sefydlogrwydd, a 2440 tunnell o ddŵr balast mewn 12 tanc. Aeth 92 o fagiau o lythyrau a pharseli i lawr gyda’r llong.

Adeg ei suddo, roedd criw’r RADNORSHIRE ar fwrdd y DRINA. Roedd y RADNORSHIRE wedi cael ei chipio a’i suddo a’r criw wedi’u hanfon i’r Almaen. Roeddynt wedi cael eu rhyddhau ac ar eu ffordd yn ôl i Brydain ar y DRINA. Un o griw’r RADNORSHIRE oedd gŵr o’r enw A. da Silva, a restrwyd fel ‘Portugese Indian’ ac ‘officer servant’. Mae’n ymddangos i weithredwr weiarles y RADNORSHIRE, Edward Sheehy, Gwyddel 22 oed, ddioddef yn enbyd a bu farw ar 11 Gorffennaf 1917 yn ei gartref yn Tuam, Swydd Galway.

Llongwr arall ar fwrdd y DRINA oedd John Hamilton o Ganada, capten y MAYOLA, sgwner a gawsai ei suddo gan yr U 21 ar 16 Chwefror 1917.

Ffynonellau:

Bundesarchiv, Militärarchiv, Freiburg. Unterseeboote der Kaiserlichen Marine. BArch RM 97/1894. UC 65. Kriegstagebuch. 4 Chwef. 1917 – 20 Chwef. 1917.

'Drina.' Harland and Wolff: Shipbuilding & Engineering. TheYard.info. d.d. Gwefan.

'One Dive to HMHS DRINA.' Taff the Horns. Taffthehorns.com. d.d.-2018. Gwefan.

The National Archives, Kew. ADM–Records of the Admiralty, Naval Forces, Royal Marines, Coastguard, and related bodies. ADM 137/3982. Enemy submarines: particulars of attacks on merchant vessels in home waters. 1–9 Mawr. 1917. 'British s.s. “DRINA” sunk by submarine', d.t.

'The S.S. Drina - first ship to be converted for use as a Hospital Ship during WW1.' Fascinating Facts Of The Great War. Fascinatingfactsofww1.blogspot.com. 6 Ebr. 2015. Gwefan.