Efallai yr hoffech chi hefyd
Llun papur newydd o’r HMS BAYANO. Ar 11 Mawrth 1915, ymosododd yr U 27 ar y BAYANO oddi ar arfordir Wigtown a’i suddo. Collodd tri dyn o Landudno eu bywydau: y Lefftenant Bernard Dunphy, ail mewn awdurdod, y dangosir ei lun isod, yr Is-Lefftenant Simms, a’r Gynnwr Richard Harrison. Ffynhonnell: CX1740/40, Gwasanaeth Archifau Conwy.
Roedd Bernard Dunphy (1881–1915), a ddangosir yma yng ngwisg y Llynges, yn perthyn i deulu adnabyddus o groseriaid llwyddiannus yn Llandudno. Yn 18 oed fe ddaeth yn llongwr masnach, a chododd i fod yn swyddog yn y Llynges Frenhinol Wrth Gefn. Fe briododd ag Edna Potts yn Eglwys San Siôr, Llandudno, ym 1912. Ffynhonnell: CP1194/7, Gwasanaeth Archifau Conwy.
Adroddiad papur newydd am suddo’r BAYANO. Dywedodd y goroeswyr nad oedd unrhyw rybudd nes i’r llong gael ei rhwygo ar agor gan ffrwydrad enfawr. Roedd Bernard Dunphy yn ei wely ar y pryd ond aeth i’w safle’n syth. Arhosodd yno hyd y diwedd nes bod y badau achub yn glir o’r llong. Ffynhonnell: CX1740/39, Gwasanaeth Archifau Conwy.
Adroddiad un o oroeswyr y BAYANO: ‘Gallwn i weld dynion yn nofio ac yn stryffaglu gerllaw, ond roeddwn i’n gwybod bod yna lawer mwy gan fod gweiddi i’w glywed … nes i lonyddwch a oedd yn llawn ystyr dychrynllyd ddisgyn dros y dyfroedd tywyll.’ Ffynhonnell: CX1740/38, Gwasanaeth Archifau Conwy.
Cofeb Ryfel Llandudno. Yn ogystal â’r rheiny a gollwyd pan suddwyd y BAYANO, bu farw 11 o bobl leol eraill, yn ddinasyddion preifat ac yn aelodau o’r lluoedd arfog, pan ymosododd llongau-U ar eu llongau yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf. Ffynhonnell: CP170/4, Gwasanaeth Archifau Conwy.
Roedd goblygiadau ehangach i ymgais y tri swyddog Almaenig i ddianc. Ym mis Mawrth 1915, rhoddodd Bernd Wegener, Capten yr U 27, gynnig ar lwybr newydd drwy Sianel y Gogledd sy’n gwahanu Gogledd Iwerddon a’r Alban er mwyn profi pa mor ymarferol fyddai achub y carcharorion. O ganlyniad fe agorwyd Môr Iwerddon i batrôls gan longau tanfor y gelyn.
Awgrymwyd y deyrnged hon gan: Thomas Jeffers, Amgueddfa’r Ffrynt Cartref, Llandudno, a mynychwyr y Prynhawn Ymchwil, 5 Mehefin 2018. Ar y cyd ag Cyngor Bwrdeistref Sirol CONWY.