Gwynedd, y Rhyfel Byd Cyntaf a’r Môr

Nid oedd erchyllterau’r rhyfel byth yn bell i ffwrdd. Bu llongau tanfor yr Almaen yn patrolio dyfroedd Cymru a suddwyd cannoedd o longau ganddynt. Un llong-U ddrwg-enwog oedd yr UC 65 o dan reolaeth KapLt Otto Steinbrinck. Suddodd hon y SALLAGH, OLIVIA, FREYA a GREENLAND oddi ar Ynys Enlli ym 1917. Ffynhonnell: Archifdai Gwynedd.

Ym mis Ebrill 1916, roedd y MARY B MITCHELL yn Falmouth pan gafodd ei hatafaelu gan y Llynges Frenhinol. Erbyn mis Mai, roedd yr arfau diweddaraf wedi’u gosod arni ac roedd ganddi griw newydd ac aeth allan ar ei phatrôl cyntaf. Roedd hi wedi’i harfogi â thri gwn cudd plygadwy. Ffynhonnell: Archifdai Gwynedd.

Mewn ymateb i fygythiad y llongau-U, rhoddodd David Lloyd George, a fagwyd yn Llanystumdwy, ei gefnogaeth i gyflwyno system gonfoi gan y Llynges Frenhinol ym 1917. Byddai llongau hebrwng y llynges ac awyrennau yn teithio gyda llongau masnach a llongau teithwyr i’w hamddiffyn. Y system hon a drechodd ymgyrch llongau-U yr Almaen yn y pen draw. Ffynhonnell: Archifdai Gwynedd.

Stori anarferol yw’r cynllun i hyfforddi morlewod i dracio llongau-U, y rhoddwyd prawf arno yn Llyn Tegid. Roedd y morlewod yn eiddo i’r sioemon Joseph Woodward, ond darganfuwyd bod heigiau o bysgod yn tynnu eu sylw yn rhy hawdd a rhoddwyd y gorau i’r syniad. Ffynhonnell: Library of Congress.

Llong cludo llechi a oedd yn wreiddiol yn eiddo i’r Arglwydd Penrhyn oedd y sgwner MARY B MITCHELL. Daeth yn un o’r llongau-Q cyntaf a ddyluniwyd i ddenu llongau-U i’r wyneb a thanio arnynt â’u gynnau cudd. Fel llong-Q, cafodd ei phaen­tio’n ddu gyda rhesen felen a rhoddwyd enw ffug arni fel ei bod yn edrych yn debyg i long niwtral. Ffynhonnell: STORIEL; Arlunydd: F. T. Thomas.