Efallai yr hoffech chi hefyd
Awyrlun y dociau Caerdydd yn 1921. Ffynhonnell: CBHC.
Cafodd yr SS CAMBANK ei suddo oddi ar Drwyn Eilian ac mae’n gorwedd yno o hyd. Mae’n un o’r llongddrylliadau sy’n cael ei astudio fel rhan o’r Prosiect Llongau-U. Ffynhonnell: Y Ganolfan Gwyddorau Môr Cymhwysol, Prifysgol Bangor.
Ar ôl iddo ddychwelyd i Gaerdydd fe ddywedodd Fred Conroy, peiriannydd y CAMBANK, wrth ohebydd y Western Mail, ‘Llofruddiaeth oedd e. Fe wnaethon nhw danio torpido heb eiliad o rybudd. Rhaid bod nhw’n aros amdanon ni. Roeddwn i yn ystafell yr injan ar y pryd ond fe ddywedodd rhai o’r lleill i berisgop ymddangos ar wyneb y dŵr ac i dorpido gael ei danio, ac yna fe suddodd y llong danfor eto … meddyliwch am y peth! Roedden ni’n hwylio yn ein blaen ar ôl taith ddiflas ac roedd popeth yn mynd yn dda o’r diwedd. Ddeg munud wedyn doedd ’na ddim byd ond malurion.’ Cyfieithiad o adroddiad yn y Western Mail, Chwefror 1915. Ffynhonnell y llun: British Merchant Seaman Cards, 1918-1921, TNA/BT350, The National Archives, Kew.
Agerlong 3,111 tunnell fetrig a oedd yn eiddo i Gwmni Llongau Merevale o Gaerdydd oedd y CAMBANK. Roedd hi ar ei ffordd o Huelva yn Sbaen i Garston, Glannau Mersi, gyda chargo gwerthfawr o gopr. Tua 10 milltir i’r dwyrain o Drwyn Eilian, Môn, ymddangosodd llong danfor yn sydyn ryw 250 llathen i ffwrdd a thaniodd dorpido’n ddi-rybudd at y CAMBANK. Cafodd ei tharo yn ei chanol a dechreuodd suddo ar unwaith. Ffynhonnell: World War history: daily records and comments as appeared in American and foreign newspapers, -1926. (New York, NY) 19 Chwef. 1915, t. 58. Library of Congress.
Ar drothwy’r rhyfel, roedd masnach lo Caerdydd yn ei hanterth, gyda 10.5 miliwn tunnell fetrig o lo yn cael eu hallforio bob blwyddyn; roedd mwy na 100 o fusnesau allforio glo yn y ddinas a rhyw 70 o gwmnïau a oedd yn rheoli 300 a rhagor o longau. Yn ystod y rhyfel cafodd o leiaf 200 o’r llongau hyn eu suddo, y mwyafrif o ganlyniad i ymosodiadau gan longau-U, a chafodd yn agos at 1,000 o fywydau eu colli. Yn ogystal â chael eu suddo o amgylch arfordir Ynysoedd Prydain, cafodd nifer eu colli ym Môr y Canoldir ac oddi ar Norwy. Roeddynt yn cario llwythi fel gwenith, siwgr, mwyn haearn, dur, olew, cyflenwadau milwrol ac, wrth gwrs, glo. Ar ddechrau ymgyrch llongau-U yr Almaen, byddai rhybudd yn cael ei roi fel rheol i alluogi’r criw i ddianc ar y badau achub ond, ym mis Chwefror 1917, datganodd yr Almaenwyr eu bwriad i gynnal ‘rhyfel dilyffethair gan longau tanfor’ a dechreuwyd tanio torpidos at longau a saethu arnynt yn ddirybudd. Cafodd 124 o longau wedi’u cofrestru yng Nghaerdydd eu colli ym 1917 yn unig.
Awgrymwyd y deyrnged hon gan Tiger Bay and the World.