Efallai yr hoffech chi hefyd
Llun o harbwr Abermo ym 1902. Ar ôl adeiladu’r bont reilffordd ym 1864 fe ddirywiodd y fasnach longau’n gyflym, er i’r diwydiant adeiladau llongau barhau am beth amser wedyn. Ffynhonnell: CBHC.
Yn gynnar ym 1916, cyhoeddodd The Cambrian News and Merionethshire Standard erthygl am dri o bedwar brawd y teulu Rowlands o Abermo. Roedd y ddau hynaf, William James a Rowland, wedi ymuno â’r Llynges Frenhinol, ac roedd y trydydd hynaf, John Emlyn, wedi listio yn y fyddin. Ffynhonnell: Papurau Newydd Cymru Arlein.
Erbyn 1919, roedd Rowland Rowlands yn gweithio fel llongwr masnach. Gwasanaethodd yn y Llynges eto yn yr Ail Ryfel Byd. Bu farw, yn 50 oed, pan suddwyd y RAWALPINDI gan y SCHARNHORST a’r GNEISENAU, cadgriwserau mwyaf yr Almaen, ar 23 Tachwedd 1939. Ffynhonnell: Yr Archifdy Cenedlaethol.
Ar 23 Ebrill 1918, gwirfoddolodd Rowland Rowlands, i gymryd rhan yng Nghyrch Zeebrugge, sef ymgais gan y Llynges Frenhinol i suddo sawl llong yn y fynedfa i gamlas y porthladd hwn yng Ngwlad Belg, a oedd yn nwylo’r Almaenwyr. Y nod oedd rhwystro’r llongau-U a oedd yno rhag dod allan. Ffynhonnell: Sefydliad y Llongwyr Abermo.
Yn y frwydr ar y môr oddi ar Zeebrugge, cafodd 583 o longwyr Prydeinig eu lladd neu eu hanafu a 24 o Almaenwyr. Yn y pen draw, methiant oedd y cyrch, gan i’r Almaenwyr lwyddo i ailagor y gamlas ar ôl ychydig o ddyddiau. Ar ôl dod adref i Abermo, cyflwynwyd pwrs o arian a bondiau rhyfel gwerth £20 i Rowland Rowlands am ei ddewrder. Ffynhonnell: Papurau Newydd Cymru Arlein.
Ar ddechrau’r bedwaredd ganrif ar bymtheg, roedd Abermo yn adnabyddus am ei phorthladd a oedd yn datblygu’n gyflym ac am ei ierdydd llongau prysur. Erbyn dechrau’r Rhyfel Byd Cyntaf, roedd llawer o ddiwydiant llongau Abermo wedi diflannu. Serch hynny, roedd y dref yn parhau i gynhyrchu llongwyr campus a ddefnyddiai eu medrusrwydd a’u hymroddiad i sicrhau na châi llinellau cyflenwi Prydain eu torri.
Awgrymwyd y deyrnged hon gan Les Darbyshire. Ar y cyd â Barmouth Sailors’ Institute.