Cofio’r RMS LEINSTER (a’r MEXICO CITY) – 10 Hydref 1918

  • Home 2
  • Cofio’r RMS LEINSTER (a’r MEXICO CITY) – 10 Hydref 1918

Cofio’r RMS LEINSTER (a’r MEXICO CITY) – 10 Hydref 1918

Category: Newyddion

Mae hanes suddo’r LEINSTER gan dorpido yn adnabyddus iawn gan i’r weithred honno arwain at y golled fwyaf o ran bywydau ym Môr Iwerddon yn ystod y Rhyfel Mawr. Mae canmlwyddiant y suddo’n cael ei goffáu heddiw gan Amgueddfa Arforol Caergybi mewn seremoni arbennig a fynychir gan ddisgynyddion y criw a’r teithwyr.

Llai adnabyddus yw’r rhan a chwaraeodd y LEINSTER mewn digwyddiad fisoedd yn gynharach, pan achubodd aelodau o griw llong arall a suddwyd, yr SS MEXICO CITY.

Cafodd y MEXICO CITY ei hadeiladu gan y Sunderland Shipbuilding Company ym 1896, a’i henw gwreiddiol oedd yr SS NARRUNG. Byddai’n masnachu gyda’r trefedigaethau ac roedd y system goleuadau trydan ddiweddaraf wedi’i gosod arni. Roedd y cysuron ar y llong yn ddigon arbennig i ddenu sylw papurau newydd Newcastle.

 

Paentiad o’r MEXICO CITY yn ei lifrai fel y NARRUNG. (Hawlfraint: Amgueddfa Forwrol Genedlaethol Awstralia, Stiwdio Samuel J Hood.)
Paentiad o’r MEXICO CITY yn ei lifrai fel y NARRUNG. (Hawlfraint: Amgueddfa Forwrol Genedlaethol Awstralia, Stiwdio Samuel J Hood.)

 

Yn anffodus, roedd hi hefyd wedi dioddef sawl anhap, a hynny o ddyddiad ei lansio pan gafodd ei difrodi wrth fynd i mewn i’r dŵr, gan suddo bron, ym 1912. Yna fe oroesodd ymosodiad arni gan yr U 35 ym 1916. Yn olaf, ar 5 Chwefror 1918, wrth hwylio o Lerpwl i Aberdaugleddyf i ffurfio confoi, a phan oedd hi’n 15 milltir o Ynys Lawd, Caergybi, cafodd ei gweld gan yr U 101 a’i tharo gan dorpido ger hatsh rhif dau ar yr ochr chwith. Lansiwyd badau achub y llong ar unwaith, ond ymhlith y rhai a gollwyd oedd y capten a welwyd ddiwethaf yn mynd i mewn i’w gaban i gael papurau’r llong i’w taflu i’r môr.

Dyma lle mae storïau’r LEINSTER a’r MEXICO CITY yn croesi. Cafodd un o fadau achub y MEXICO CITY ei ddarganfod am 11.15am y diwrnod wedyn gan y LEINSTER. Roedd ynddo gogydd a saith llongwr o Tsieina. Dioddefodd yr aelodau criw yn y badau achub eraill yr un caledi, a llawer gwaeth.

Daeth yr U 101 ochr yn ochr ag un bad achub i chwilio am swyddogion i’w holi, ond cuddiodd y Prif Swyddog a oedd wedi goroesi ar waelod y bad hyd nes i’r llongwyr Tsieineaidd lwyddo i yrru’r llong danfor i ffwrdd. Cafodd bad achub gydag un ar bymtheg o ddynion ynddo ei weld gan y llong WAR BRACKEN, ond trodd â’i ben i lawr wrth geisio ei glymu wrth ochr y llong. Dim ond pedwar o’r goroeswyr a gafodd eu hachub o’r môr a’u glanio’n ddiogel yn Aberdaugleddyf. Llwyddodd bad achub arall, gyda bosn Tsieineaidd y MEXICO CITY a phum llongwr arall ynddo, i gyrraedd Douglas.

Er mor bwysig ydyw i ni gofio suddo’r LEINSTER heddiw, dylem ni hefyd gofio’r cyfraniad cadarnhaol a wnaeth wrth achub bywydau.

 

Mae’r angor o’r RMS LEINSTER wedi cael ei osod yn gofeb yn Dún Laoghaire.
Mae’r angor o’r RMS LEINSTER wedi cael ei osod yn gofeb yn Dún Laoghaire.

 

Coffeir y mwyafrif o griw’r MEXICO CITY ar Gofeb Hong Kong, Cofeb Lyngesol Plymouth, Cofeb Tower Hill, ac mewn mynwentydd ar Ynys Manaw. Dyma rai o’u henwau:

Charles Emms, Capten y Llong; Ah See, Taniwr; Ah Too, Saer Coed; Ah Yu, Taniwr; David Allen, Prif Beiriannydd; Thomas Ashcroft, Pumed Peiriannydd; John Cameron, Trydydd Is-gapten; Benjamin, Evans, Pedwerydd Peiriannydd; Fah Mok, Llongwr; Fok Foo, Taniwr; Ghong Lee, Irwr; George Hill,  Llongwr; Hing Pai Hi, Cogydd; Edward Hodson, Trydydd Peiriannydd; Hong Seng, Irwr; Hong Wah, Taniwr; Kai Chong, Llongwr; Kwok Chow, Taniwr; Kwok Yong, Taniwr; Thomas Wright Leslie, 43 oed, Ail Is-gapten; Ling Ah Sang, Swyddog Cyflenwi; Mow Hong, Taniwr; William Edmund Pinder, Gweithredwr Weiarles; Francis Smart, Ail Weithredwr; Tai Ah Hing, Ail Fosn; Wee Chun, Ail Gogydd; Woo Jong Meng, Bachgen Llong; a Yai Low, Taniwr.

Mae’r ‘Prosiect Llongau-U’ yn coffáu’r Rhyfel Mawr ar y Môr ar hyd arfordir Cymru. Partneriaeth gwerth £1 filiwn yw hi a fydd yn para am ddwy flynedd ac sy’n cael ei hariannu gan Gronfa Dreftadaeth y Loteri a’i harwain gan CBHC. Mae’n darparu mynediad digyffelyb, am y tro cyntaf mewn 100 mlynedd, i olion 17 longddrylliad sy’n gorwedd ar wely’r môr oddi ar arfordir Cymru. Mae’r rhain yn rhan bwysig o dreftadaeth y Rhyfel Mawr ac eto ychydig iawn o ymchwil a wnaed i’r safleoedd gwerthfawr hyn.

Mae’n bleser gan dîm y Prosiect Llongau-U eich gwahodd i’n cynhadledd MOROL / Prosiect Llongau-U 1914-18 ddau-ddiwrnod: ‘Coffáu profiad Cymru o’r Rhyfel Mawr ar y môr’, a gynhelir yn Neuadd Pater, Doc Penfro ar 3 a 4 Tachwedd 2018.

Dilynwch y cyswllt hwn i gofrestru eich presenoldeb: https://ti.to/digital-past/Yn-Coffaur-Rhyfel-ar-y-mor-2018

Gallwch weld arddangosfa’r Prosiect yn Amgueddfa Abertawe, Amgueddfa Porthcawl a Pharc Howard ar hyn o bryd, ac mewn lleoliadau eraill yn ystod y misoedd i ddod.

 

Gallwch ddilyn y datblygiadau yma:
Twitter: https://twitter.com/LlongauUBoat
Facebook: https://www.facebook.com/llongauUboat
E-bost: llongauu@cbhc.gov.uk